تعدادي از سرداران زن در ايـــران باستـــان

آذرين  :  شاهدخت هخامنشي و سردار سپاه

آپاما  :  دختر سپيتمن و از سرداران هخامنشي

داناک  :  سردار سپاه هخامنشي

آرياتيس  :  سردار ارتش هخامنشي

مهرمس  :  سردار هخامنشي

ورزا  :  سردار هخامنشي

وهومسه  :  سردار هخامنشي

هومي ياستر  :  سردار هخامنشي

آذرنوش  :  شاهدخت  و  سردار ساساني

اسپــاس :  دختر اردشير دوم و  فرمانده سپاه ساساني 

 ابردخت :   سردار ساساني

برزآفريد  :   سردار ساساني

برزين دخت :    سردار ساساني

نوشين :  سردارنامي ساساني در زمان انوشيراوان دادگر

گُردويه  :  فرمانده سپاه ساساني

گلبويه  :   سردار ساساني

ماه آذر  :  سردار ساساني

مهريار  :  سردار ساساني

ميتراداد  :  سردار اشکاني

ميترادخت :  سردار اشکاني

 هلاله ( هماي چهر آزاد ) : هفتمين پادشاه کيانيان

 نـــگـــان : فرمانده چريکي ساساني بر عليه اعراب متجاوز

 ماندانا : مادر کوروش بزرگ

 کُرديـــه : سپهسالار سپاه بهرام چوبين

 کاساندان : ملکه امپراطوري هخامنشي

 شيـــريـن : معشوق خسرو و معبود فرهاد

 سيسي کامبيس : مادر آخرين شاه هخامنشي

سوسن : همسر يزدگرد سوم

 زنــــون : رقصنده دربار اردشير دوم

 رکسانا : همسر ايراني اسکندر مقدوني

 دغـــدوئيه : مادر زرتشت

تـــوراندخت : شاهزاده ايراني در داستان مشهور هزار و يک شب

  تـرامـــوزا : ملکه ايتاليايي تبار اشکاني

پوروچيستا : دختر زرتشت

پــورانـدخت : پادشاه ساساني

پـــريــن : سياستمدار ساساني و نويسنده

 پانته‌آ : بانوي زيباي اسير جنگي کوروش کبير

 بـــانـــو : جنگجوي مبارز بر عليه اعراب

 آميتيـس : عامل ساخت باغ هاي معلق بابل

 آمستـريـس : فرمانده ارتش هخامنشي

آزرميـدخت : پادشاه ساساني،دختر خسرو پرويز، بعد از خواهرش پوراندخت ، پادشاه ساساني ايران بود .

پـريســاتـيـس ( پروشات ) : ژنرال ارتش هخامنشي

آزاده : هنرمند نوازنده چنگ در دربار بهرام گور و دلداده بهرام  

آزادخـت : ملکه امپراتوري ساساني،مبارز و موسس جندي شاهپور،همسر خردمند شاهپور بزرگ

آرتـــونيـس : فرمانده ارتش هخامنشي

آرتـا دخـت : وزير خزانه داري ، در زمان اشکانيان ( پارتها )

آتــوسـا : برجسته ترين بانوي ايران،بانـوي بانـوان ايــران،اولين شاعـــر زن ايـراني و از مشوقين بزرگ آموزش و پرورش پارسي، همسر دو شاه هخامنشي کمبوجيه و داريوش اول،دختر کورش بزرگ و کاساندان،مادر خشايار شاه کبير

آتوسا : به معني بدن زيبا

پس از آناهيتا ، او دومين کسي بود که لقب بانو که يک عنوان مذهبي بود ، گرفت . زيرا اينچنين لقبي کمتر به ملکه‌ها داده مي‌شد . که او نقش تعيين کننده اي در دوره طولاني از امپراطوري را بازي کرده است چرا که او شاهد سلطنت چهار پادشاه اول هخامنشي بوده و نيز همسر دو پادشاه هخامنشي ، کمبوجيه و داريوش بوده است . آتوسا خواندن و نوشتن را به خوبي مي‌دانست ، و نقش تصميم گيرنده در آموزش خود و ديگر درباريان داشت . ايشان دختري مهربان براي پدر بزرگوارش کوروش-همسري مهربان براي داريوش-و مادري دلسوز براي خشايار بود. کمبوجيه در مصر ، پس از کشتن گاو مقدس تغيير اخلاق داد و مصريان اعتقاد راسخ داشتند که تغيير حالش ناشي از همين گناه بوده‌است . با آنکه در هيچ دوره و زماني در پارس سابقه نداشت ، برادر با خواهر وصلت کند ، باوجود اين به اين خيال افتاد که برخلاف شرع و آئين قومي خويش ، با خواهر خود اتوسا ازدواج کند . پس قضات شاهي را احضار کرد و پرسيد « آيا در پارس قانوني هست که اگر وي بخواهد ازدواج بين خواهر و برادر را مجاز سازد ؟ » داوران شاهي پاسخي متناسبي يافتند که نه خلاف واقع بود و نه جان آنها را به خطر مي‌انداخت . آنها هر چند نتوانسته بودند ، قانوني پيدا کنند که چنين امري را تجويز کند ولي قانوني يافتند که به پادشاه ايران اختيار مي‌داد ، به آنچه دلخواه اوست ، رفتار کند. آتوسا آنقدر به پدرش کوروش نزديک بود که بعداز مرگ شاه بزرگ ايران ، گوشه گير شد . پس از درگذشت کمبوجيه در راه بازگشت از مصر ، براي تفريح به کاخ خانواده داريوش رفت که با معماري ردگون ، مادر داريوش ساخته شده بود . آن جا داريوش و آتوسا درنگاهي عاشق يکديگر شدند . ردگون متوجه عشق اين دو دلباخته شد و در شکار پيشنهاد ازدواج را مطرح کرد . به اين ترتيب ، داريوش اول با آتوسا ازدواج مي‌کند . اين ازدواج از نظر سياسي نيز ازدواج مناسبي به حساب مي امد . او هميشه در طرح هاي جنگ کمک ميکرد ، زني بسيار قوي ، بينا و داراي حس ششم بود . که به شدت مورد تحسين شاه بود . آتوسا باهوش ، با فرهنگ، با قدرت و تفکر سياسي بود در موقع لزوم کمک خوبي براي داريوش شاه به حساب مي‌آمد . او حتي علاقمند بود که در ميدان کارزار نيز شوهرش را همراهي کند . در 485 سال قبل از ميلاد ، ملکه آتوسا ، مرگ همسرش داريوش بزرگ را ، در يک رويا قبل از جنگ فارسها با يونانيها ، ديد . شاه که به حس ششم همسرش اعتماد داشت ، قبل از رفتن ارتش به ميدان جنگ ، با ملکه ، همسر محبوبش و پسرش ، در حاليکه اشک در چشمانش جمع شده بود ، با انها وداع کرد . شاه بطور مخفيانه نامه اي به همسرش داد و از او خواست که فقط زماني ان را باز کند که او از جنگ زنده برنگردد . در اين نامه که خود افسانه اي دارد ، شاه وليعهدي را به پسر خود خشايار شاه داد . و بدين ترتيب خشايار شاه بزرگ جانشين وي گرديد . در کل علي رغم اينکه اطلاعات درمورد آتوسا بسيار محدود است اما آنچه مسلم است : آتوسا از زيباترين و قدرتمندترين زنان در طي تاريخ امپراطوري پر شکوه ايران زمين بوده است که هيچ زن ديگري از هم دوره هاي او با او برابري نمي کند. او از مشوقين بزرگ آموزش و پرورش پارسي بود. او شعر مي سروده و از زنان اديب و با خرد روزگار خود بوده است ...او خشايارشا ه ، پادشاه قدرتمند ايراني را براي امپراتوري پارس به ارث گذاشت . سر انجام در سن 75 سالگي و به دليل عوارض مربوط به سرطان ، 475 سال قبل از ميلاد مسيح فوت کرد . گويند او به علت شرم ، بيماري‌اش را از پزشکان مخفي مي‌کرده است . احتمالاً آرامگاه او در کنار آرامگاه داريوش بزرگ در " نقش رستم " قرار دارد .

استاتيـــرا : شاهزاده هخامنشي دختر داريوش سوم و همسر دوم اسکندر مقدوني

استاتيرا : به معني ايجاد ستاره

در سال 333 پيش از ميلاد ، نبرد ايسوس بين سپاه اسکندر و داريوش ( اخرين پادشاه هخامنشي )رخ داد ، در اين جنگ داريوش شکست خورد و خانواده اش شامل مادر و همسر داريوش و دختران داريوش که استاتيرا و درييه تيس بودند ، همگي اسير شدند . اسکندر بعد از پيروزي ، با رکسانا دختر يک فرماندار ايراني ازدواج کرد . او مدتي بعد ، پس از مراجعت از هند ، عاشق استاتيرا گشت و با او ازدواج کرد . نزديکترين دوست و سردارش هفستيون نيز با دريپه تيس وصلت کرد . اسکندر اينبار دستور داد تا هشتاد نفر از فرماندهان سپاهش با هشتاد بزرگزاده ايراني ازدواج کنند . وقتي که اسکندر مي‌مرد رکسانا ، همسر ديگر اسکندر ، آبستن بود و از اين جهت مورد احترام مقدوني‌ها واقع شد ، ولي چون او به استاتيرا رشک ميبرد ، او را فريب داد به اين معني که نامه‌اي جعلي از طرف اسکندر به او نوشته ، احضارش کرد و همينکه او آمد امر کرد او و خواهر وي دريه تيس را کشته ، جسد آنها را در چاهي انداختند و بعد چاه را به امر او پُر کردند . در اين کار پرديکاس محرم و شريک جنايت او گشت .

آزاد ديلمــــي :فرمانده چريکي و نماد مقاومت فارسي در برابر حمله اعراب

آزاد ديلمي يک فرمانده چريکي و يک رهبر حزبي از سواحل درياي خزر در شمال ايران بود . او شجاعانه براي سالهاي زيادي با باند خود در راه آزادي در برابر اشغال کشور بدست ستمگران عرب جنگيد . آزاد از اهالي ديلم بود جاييکه اکنون در ايران ، گيلان ناميده ميشود . ديلم داستانهاي زيادي از تحول و شورش داشت . گيلان در زمانهاي طولاني به عنوان مادر و خانه اي براي بسياري از انقلابيون و مبارزان راه آزادي در ايران بوده است . آزاد ديلمي يکي از اولين دختران شجاع و ازاديخواه اين منطقه بود .

سرشناس ترين شاهزاده خانم هاي ايراني

فرخ رو : نام او به عنوان نخستين بانوي وزير در تاريخ ايران ثبت شده است وي از طبقه عام کشوري به مقام وزيري امپراتوري ايران رسيد .

يوتاب : سردار زن ايراني که خواهر آريوبرزن سردار نامدار ارتش شاهنشاهي داريوش سوم بوده است. وي درنبرد با اسکندر گجستک همراه آريوبرزن فرماندهي بخشي از ارتش را بر عهده داشته است او در کوههاي بختياري راه را بر اسکندر بست . ولي يک ايراني راه را به اسکندر نشان داد و او از مسير ديگري به ايران هجوم آورد . از او به عنوان شاه آتروپاتان ( آذربايجان ) در سالهاي 20 قبل از ميلاد تا 20 پس از ميلاد نيز يادشده است . با اينهمه هم آريوبرزن و هم يوتاب در راه وطن کشته شدند و نامي جاويد از خود برجاي گذاشتند.

آرتميز : نخسيتن و تنها زن درياسالار جهان تا به امروز . او به سال 80 پيش از ميلاد به مقام درياسالاري ارتش شاهنشاهي خشيارشا رسيد و در نبرد ايران و يونان ارتش شاهنشاهي ايران را از مرزهاي دريايي هدايت مي کرد . تاريخ نويسان يونان او را در زيبايي – برجستگي و متانت سرآمد همه زنان آن روزگار ناميده اند.آرتميس نيز درست ميباشد.

آتوسا : ملکه بيش از 28 کشور آسيايي در زمان امپراتوري داريوش. هرودوت پدر تاريخ از وي به نام شهبانوي داريوش بزرگ ياد کرده است و آتوسا را چندين بار در لشگرکشي ها داريوش ياور فکري و روحي داريوش دانسته است . چند نبرد و لشگر کشي مهم تاريخي ايران به گفته هرودوت به فرمان ملکه آتوسا صورت گرفته است .

آرتادخت: وزير خزانه داري و امور مالي دولت ايران در زمان شاهنشاهي اردوان چهارم اشکاني . به گفته کتاب اشکانيان اثر دياکونوف روسي خاور شناس بزرگ او ماليات ها را سامان بخشيد و در اداره امور مالي خطايي مرتکب نشد و اقتصاد امپراتوري پارتيان را رونق بخشيد .

آزرمي دخت : شاهنشاه زن ايراني در سال 31 ميلادي . او دختر خسرو پرويز بود که پس از” گشتاسب بنده” بر چندين کشور آسيايي پادشاهي کرد. آذرميدخت سي و دومين پادشاه ساساني بود . واژه اين نام به چم ( معني) پير نشدني و هميشه جوان است.

آذرآناهيد : ملکه ملکه هاي امپراتوري ايران در زمان شاهنشاهي شاپور يکم بنيانگذار سلسله ساساني . نام اين ملکه بزرگ و اقدامات دولتي او در قلمرو ايران در کتيبه هاي کعبه زرتشت در استان فارس بارها آمده است و او را ستايش کرده است .

پرين : بانوي دانشمند ايراني . او دختر کيقباد بود که در سال 92 يزدگردي هزاران برگ از نسخه هاي اوستا را به زبان پهلوي براي آيندگان از گوشه و کنار ممالک آريايي گردآوري نمود و يکبار کامل آنرا نوشت و نامش در تاريخ ايران زمين براي هميشه ثبت گرديده است . از او چند کتاب ديگر گزارش شده است که به احتمال زياد در آتش سوزي هاي سپاه اسلام از ميان رفته است .

زربانو : سردار جنگجوي ايراني . دختر رستم و خواهر بانو گشنسب . او در سوار کاري زبده بوده است که در نبردها دلاوري ها بسياري از خود نشان داده است . تاريخ نام او را جنگجويي که آزاد کننده زال – آذربرزين و تخوار از زندان بوده است ثبت کرده .

کاساندان : پس از شاهنشاه ايران او نخسين شخصيت قدرتمند کشور ايران بوده است . کاساندان تحت نام ملکه28 کشور آسيايي در کنار همسرش کورش بزرگ حکمراني ميکرده است . مورخين يوناني ( گزنفون ) از ويبا نيکي و بزرگ منشي ياد کرده است .

گردآفريد : يکي ديگر از پهلونان سرزمين ايران . تاريخ از او به عنوان دختر گژدهم ياد ميکند که بالباسيمردانه با سهراب زور آزمايي کرد . فردوسي بزرگ از او به نام زني جنگجو و دلير از سرزمين پاکان يادميکند .

آرياتس : يکي از سرداران مبارز هخامنشي ايران در سالهاي پيش از ميلاد . مورخين يوناني در چند جا ناميکوتاه از وي به ميان آورده اند .

گرديه : بانوي جنگجوي ايراني . او خواهر بهرام چوبينه بود . فردوسي بزرگ از او به عنوان هسمرخسروپرويز ياد کرده که در چند نبردها در کنار شاهنشاه قرار داشته است و دلاوري بسياري از خود نشان دادهاست . 

هلاله : پادشاه زن ايراني که به گفته کتاب ديني و تاريخي بندهش کيانيان بر اريکه شاهنشاهي ايران نشست . از او به عنوان هفتمين پادشاه کياني ياد شده است که نامش را “همايچهر آزاد” ( هماي وهمون ) نيز گفته اند . او مادر داراب بود و پس از “وهومن سپندداتان” بر تخت شاهنشاهيايران نشست . وي با زيبايي تمام سي سال پادشاه ايران بود و هيچ گزارشي مبني بر بدکردار بودن وي و ثبتقوانين اشتباه و ظالمانه از وي به ثبت نرسيده است .

پوران دخت : شاهنشاه ايران در زمان ساساني . وي زني بود که بر بيش از 10 کشور آسيايي پادشاهي ميکرد .او پس از اردشير شيرويه به عنوان بيست و پنجمين پادشاه ساساني بر اريکه شاهنشاهي ايران نشست و فرامانروايي نمود .

شيرين : شاهزاده ارمني . ارمنستان يکي از شهرهاي کوچک ايران بود و شاه ارمنستان زير نظر شاهنشاه ايران . خسرو پرويز و شيرین حماسه اي از خود ساختند که هميشه در تاريخ ماندگار ماند . شيرين از خسرو 4 فرزند به نامهاي نستور – شهريار – فرود و مردانشه بدنيا آورد که هر چهار فرزند وي در زندان کشته شدند . پس او سر بر بالين ( جسد بي جان ) خسرو نهاند و با خوردن زهري عشق اش به خسرو را جاودانه ساخت و هردو جان باختند .

بانو گشنسب : دختر ديگر رستم – خواهر زربانوي دلير . نام بانو گشسب جنگجو در برزونامه و بهمن نامه بسيار آمده است . يکي از مشهورترين حکايت هاي او نبرد سه گانه فرامرز – رستم و بانوگشسب است . او منظومه اي نيز به نام خود دارد که هم اکنون نسخه اي از آن در کتابخانه ملي پاريس و در کتابخانه ملي بريتانياموجود است.